Kennisdossier: Veiligheid in de badkamer

Van tanden poetsen en haren kammen tot een verfrissende douche of een uitgebreid bad: in de badkamer breng je dagelijks al snel flink wat tijd door. In alle situaties wil je dat de badkamer een plek is waar je deze dagelijkse routines veilig kan doen, zeker als je een beperking hebt of minder mobiel bent door bijvoorbeeld ziekte of ouderdom. In dit kennisdossier geven we je uitgebreide informatie over veiligheid in de badkamer.

Inhoudsopgave

Veilige badkamer instapbad

Belang van een veilige badkamer

De badkamer is dé plek in huis waar veel mensen vallen. Bijvoorbeeld doordat ze slippen of glijden over een vochtige vloer, struikelen over een opstapje of blijven haken aan een kleed.

Het hebben van een veilige badkamer is voor iedereen belangrijk, maar zeker als je een groter risico loopt op uitglijden of vallen, bijvoorbeeld door een beperking of een verminderde mobiliteit door ziekte of ouderdom. Daarom is het belangrijk om extra aandacht te besteden aan veiligheid en veiligheidsvoorzieningen in de badkamer.

Wat is het effect van een veilige badkamer?

Heb je een beperking, ben je minder mobiel door ziekte of ouderdom, of loop je anderszins meer risico op vallen? Dan is de badkamer een plek waar je kwetsbaarder bent en je misschien minder op je gemak voelt. Door de badkamer veilig in te richten, verminder je de kans op vallen en andere ongelukken. Dat is niet alleen bevorderlijk voor je fysieke gezondheid, maar ook voor je mentale welzijn.

Fysieke gezondheid

  • Met een veilige badkamer die afgestemd is op jouw behoeften, kan je het risico op vallen verminderen. Je hebt minder kans op ernstig letsel.
  • Betere hygiëne: Een veilige badkamer geeft vertrouwen bij het uitvoeren van je dagelijkse routines: tandenpoetsen, wassen, douchen, badderen. Dit zorgt ervoor dat je je schoon voelt en het draagt bij aan het voorkomen van infecties en ziekten.

Mentale gezondheid

  • Zelfstandig wonen in een levensloopbestendige woning met een veilige badkamer stelt mensen in staat om hun onafhankelijkheid te behouden en zelfstandig taken uit te voeren. Dit draagt bij aan het gevoel van eigenwaarde en zelfrespect.
  • Goede hygiëne heeft ook een positief effect op de mentale gezondheid. Een ontspannende bad- of douchesessie heeft een positief, en soms zelfs therapeutisch, effect op de gemoedstoestand.

Een valpartij: hoe groot is de impact?

Een valpartij kan een enorme impact hebben op jou als persoon en op de maatschappij. Na een val komen veel kwetsbare mensen in een neerwaartse spiraal, wat de kwaliteit van leven negatief beïnvloedt. Angst, onzekerheid, minder mobiel zijn, eenzaamheid, afhankelijk zijn van zorg en niet meer zelfstandig thuis kunnen wonen zijn directe gevolgen van een val. Daarnaast hebben valongelukken en ook een grote maatschappelijke impact door de druk op de zorg en de zorgkosten, denk aan de spoedeisende hulp, verpleeghuiszorg, WMO, thuiszorg en mantelzorg. 

Aan een val kan je fysieke verwondingen overhouden, denk aan een kneuzing of een botbreuk. Voor senioren en mensen met bestaande gezondheidsproblemen kan zo’n verwonding ernstige gevolgen hebben en het herstel bemoeilijken. De meest voorkomende kleine verwondingen zijn weefselbeschadiging (open huidwonde) (8-72 %) en verstuikingen (3–18 %). Meer ernstige letsels zijn hoofdtrauma (1-4 %) en breuken van ledematen, bekken of heup (2-16 %). Heupfracturen komen voor bij 2 tot 5 procent van de valpartijen. Letsel door vallen kan ook vroegtijdige dood tot gevolg hebben. Het overlijdensrisico bij Belgische mannen ligt achtmaal hoger in de eerste drie maanden na een val met een heupfractuur. Bij vrouwen is dit risico vijfmaal zo hoog.

Na een val kan je bang zijn om opnieuw te vallen, dit noemen we ook wel valangst. Hierdoor kan je terughoudend zijn of bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten, of ze zelfs vermijden. Dit kan leiden tot een afname van de mobiliteit, vermindering van sociale interactie en minder zelfvertrouwen, waardoor de kwaliteit van leven afneemt.

Oorzaken en risico’s

Iedereen kan vallen of uitglijden in de badkamer, maar 65-plussers hebben over het algemeen een verhoogd risico. Volgens Valpreventie.be valt één op de drie thuiswonende ouderen eenmaal per jaar. Eén derde van hen valt zelfs meerdere keren. Bij ouderen met dementie is het percentage vallers ongeveer 66%. 

Naast ouderen hebben ook mensen met een voorgeschiedenis van eerdere val-ongelukken meer kans op een val. Er is sprake van een verhoogd valrisico bij ouderen die in de afgelopen 12 maanden minstens 2 keer zijn gevallen of 1 keer zijn gevallen én moeite hebben met bewegen, lopen of balans houden.

Verhoogde kans op een val

Valongevallen bij ouderen worden veroorzaakt door (een combinatie aan) factoren:

  • Lichamelijke factoren (bijvoorbeeld verminderde spierkracht en conditie, zichtproblemen, duizeligheid)
  • Omgevingsfactoren (bijvoorbeeld obstakels, natte vloer in de badkamer, verkeerd gebruik van loophulpmiddelen, verkeerde schoenen)
  • Gedrag/leefstijl (bijvoorbeeld inactiviteit, angst om te vallen, medicijngebruik)
veiligheid in de badkamer

Lichamelijke factoren

Er zijn een aantal lichamelijke factoren die het risico op vallen kunnen vergroten. Het identificeren en aanpakken van deze risicofactoren kan helpen om het valrisico te verminderen. Hieronder zetten we ze op een rij:

  • Evenwichtsproblemen (veroorzaakt door ziekte of een evenwichtsstoornis) kunnen leiden tot tijdelijke evenwichtsproblemen waardoor het risico op vallen toeneemt;
  • Gewrichtsaandoeningen, zoals artrose of reumatoïde artritis. Mensen met gewrichtsaandoeningen ervaren vaak pijn, stijfheid en verminderde mobiliteit, wat het evenwicht kan beïnvloeden;
  • Spierziekten of degeneratieve aandoeningen kunnen leiden tot verminderde kracht en controle in de spieren. Het kan hierdoor moeilijker zijn om het evenwicht te bewaren;
  • Oogproblemen, zoals beperkt zicht en slechte diepteperceptie, zorgen ervoor dat het lastiger is om obstakels te zien en te vermijden. Dit verhoogt de kans op struikelen;
  • Gehoorproblemen spelen ook buitenshuis een rol. Mensen met een verminderd vermogen om waarschuwingsgeluiden te horen, kunnen minder goed anticiperen op naderend verkeer en voetstappen. Dit kan het risico op onverwachte valpartijen vergroten;
  • Voetaandoeningen, zoals hielspoor, voetpijn of een slechte voetboog verhogen de kans op vallen. Ook slecht passende schoenen met die onvoldoende ondersteuning bieden dragen bij aan een verminderde stabiliteit;
  • Neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, beroertes of multiple sclerose kunnen zorgen voor gevoelloosheid, tintelingen of verminderd gevoel in de voeten;
  • Psychische aandoeningen beïnvloeden de aandacht, concentratie en de reactietijd. Onoplettendheid of impulsieve acties kunnen leiden tot een verhoogd valrisico;
  • Aangeboren aandoeningen, zoals spina bifida of cerebrale parese, zorgen voor fysieke beperkingen en verminderde spiercontrole. 

Omgevingsfactoren 

Omgevingsfactoren kunnen de kans op vallen vergroten. Denk hierbij aan:

  • Gladde vloeren
  • Natte oppervlaktes
  • Oneffen oppervlakken (zoals drempels en opstapjes)
  • Losse badmatten
  • Gebrek aan goede verlichting 
  • Verkeerd gebruik van loophulpmiddelen 
  • Verkeerd schoeisel
  • Slecht ontworpen badkamer indeling (te weinig ruimte om te manoeuvreren)
  • Gebrek aan stoelen of zitplaatsen

Gedrag/leefstijl

Gedrag en leefstijl worden vaak onderschat als het gaat om de risico’s op vallen. Inactiviteit – het gebrek aan beweging - is één van de gedragsfactoren die ervoor zorgen dat je een hoger risico loopt op vallen. Als je bijvoorbeeld na een operatie (tijdelijk) minder mobiel bent, heb je meer kans om te vallen. 

Bepaalde medicijnen of (overmatig) alcoholgebruik kunnen duizeligheid of slaperigheid veroorzaken en het evenwicht en de coördinatie beïnvloeden, wat resulteert in een verhoogd risico op vallen.

wandgrepen in de badkamer

Wat kan je doen om een valpartij te voorkomen?

Vallen is een groot (maatschappelijk) probleem. Gelukkig is er veel bekend over hoe je vallen kunt voorkomen. Het begint bij het herkennen van factoren die bijdragen aan een hoger valrisico. We weten inmiddels dat mensen met een lichamelijke beperking, verminderde mobiliteit en senioren in de risicogroep vallen. Vanuit hier kunnen we onderzoeken wat er nodig is om het valrisico te verlagen: van lichamelijke oplossingen, zoals het verbeteren van je houding en evenwicht, tot aanvullende maatregelen, zoals aanpassingen in de badkamer. 

Lichamelijke maatregelen

In beweging blijven is de beste valpreventie. Denk bijvoorbeeld aan het doen van spieroefeningen, het trainen van flexibiliteit (stretchen) of oefeningen die helpen om je evenwicht te verbeteren (bijvoorbeeld balanceren op één been). Ook regelmatig wandelen, fietsen of tuinieren zijn mooie manieren om in beweging te blijven en je conditie op peil te houden.

Door te bewegen voel je je lichamelijk én geestelijk fit, ook op je oude dag. Bewegen helpt daarnaast om langer zelfstandig te leven en verkleint de kans dat je valt. Een fysiotherapeut of oefentherapeut kan je helpen om jouw mobiliteit en evenwicht te beoordelen en de juiste oefeningen uit te voeren om je balans en flexibiliteit te verbeteren. 

Daarnaast organiseren veel gemeenten speciale beweegactiviteiten voor ouderen, maar ook een tv-programma als Nederland in Beweging is een laagdrempelige manier om in beweging te komen én te blijven. 

Ook het bewaken van medicatiegebruik, het aanpakken van visuele beperkingen en problemen met de voeten zijn oplossingen die direct invloed hebben op het voorkomen van een valpartij in huis. 

Tot slot helpt het letten op je voeding en vochtinname, het behandelen van onderliggende ziektes, aanpakken van psychologische aandoeningen en educatie indirect mee aan het voorkomen van valpartijen. 

Valpreventie training

We doen van alles om gezond te blijven; gezond eten, sporten, niet roken en drinken, mediteren. Ook een cursus valpreventie mag in dit rijtje niet ontbreken. Valpreventie richt zich op het wegnemen van risicofactoren.

Naast deze valpreventie-programma’s zijn er ook verschillende regionale cursussen die via fysiotherapeuten of (thuis)zorgorganisaties worden aangeboden. De meeste valpreventiecursussen bestaan uit een aantal groepslessen, waarin je aan de slag gaat met een betere balans, meer spierkracht en meer zelfvertrouwen.

Veel valpreventiecursussen en -trainingen worden eenmalig vergoed door de mutualiteiten. Hoeveel het ziekenfonds terugbetaald, is afhankelijk van de voorwaarden.

Op deze kaart vind je de gecertificeerde zorgaanbieders die een valpreventietraining van VeiligheidNL aanbieden.

Naast deze valpreventie-programma’s zijn er ook verschillende regionale cursussen die via fysiotherapeuten of (thuis)zorgorganisaties worden aangeboden. De meeste valpreventiecursussen bestaan uit een aantal groepslessen, waarin je aan de slag gaat met een betere balans, meer spierkracht en meer zelfvertrouwen. 

De meeste valpreventiecursussen en -trainingen worden eenmalig vergoed door de zorgverzekering. De maximale vergoeding hangt af van je aanvullende verzekering. Heb je een aanvullende verzekering voor fysiotherapie? Dan kan je meestal een aantal sessies met een fysiotherapeut laten vergoeden. Raadpleeg de voorwaarden van je zorgverzekering voor meer informatie. 

Hulpmiddelen tegen vallen

Ben je slecht ter been? Dan zijn er hulpmiddelen die je kunt inzetten zodat je stabieler bent, zoals wandelstokken, krukken of een rollator voor extra ondersteuning. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het laten aanmeten van goed passende (eventueel orthopedische) schoenen met antislipzolen om de grip te verbeteren. Grote kans dat je niet altijd je schoenen in huis wilt dragen, zeker niet in de badkamer. Veilige (medische) pantoffels kunnen dan de uitkomst bieden. Deze comfortabele schoenen kun je eenvoudig aan- en uittrekken en hebben stevige antislipzolen. 

Ook kun je nadenken over het dragen van een persoonlijke alarmknop. Zeker wanneer je een verhoogd valrisico hebt, is dit het overwegen waard. Hiermee kun je, na een val, meteen je familie of zorgverleners oproepen. Een alarmknop draagt bij aan een veiligheidsgevoel.

Onze tips voor een levensloopbestendige badkamer

Een levensloopbestendige badkamer is zichtbaar én onzichtbaar voorbereid op alle fases van het leven. Hoe maak je de badkamer ‘levensloopbestendig’ en daarbij veiliger voor onder andere senioren, mensen met mobiliteitsproblemen en mindervaliden? In deze video geven we je tips voor een levensloopbestendige badkamer:

valveilige badkamer

Oplossingen in de badkamer zelf

Vallen in de badkamer kan gebeuren bij het staan, lopen, gaan zitten en opstaan. Door preventieve aanpassingen te doen in de badkamer kan je het risico op een val verkleinen.

Open indeling

Bij het ontwerpen en indelen van een nieuwe badkamer kan je al rekening houden met deze aanpassingen. Zorg dat de ruimte open en toegankelijk blijft, zodat de wastafel, de douche en het toilet goed bereikbaar blijven. Plaats een lage dorpel (of verwijder zelfs alle drempels) en laat eventueel de deur verbreden om de badkamer toegankelijk te maken voor een rolstoel of loophulpmiddel.

Inloopdouche

De grootste aanpassing die je kan doen om de badkamer levensloopbestendig te maken is het vervangen van het bad of de douchebak voor een inloopdouche zonder drempels. Dit is niet alleen ruimtelijk en stijlvol, maar ook erg praktisch. Doordat er geen hoge instap is, zoals bij een douchebak, is die veel beter toegankelijk. Houd er bij het plaatsen van kranen en accessoires rekening mee dat je een wand volledig vrij houdt, zodat je hier een douchestoel of andere hulpmiddelen (zoals een wandbeugel) kunt bevestigen. 

Antislip tegels

Gladde tegels zien er mooi uit, maar kunnen erg gevaarlijk worden als ze nat zijn. In een levensloopbestendige badkamer kan je daarom beter gebruikmaken van antislip vloertegels. Dit zijn tegels met een antislipwaarde van R10 of R11, waardoor de kans op uitglijden in de badkamer kleiner wordt, ook als de tegels nat worden.

Douchestoel of -kruk

Een douchestoel of -kruk zorgt ervoor dat je tijdens het douchen kan blijven zitten en uitrusten. Er bestaan douchestoelen voor montage aan de wand, maar er zijn ook losse douchestoelen en -krukken verkrijgbaar. Een andere oplossing is om een bankje in de douche te betegelen. Bevestig dan wel handgrepen in de buurt om het zitten en opstaan te vergemakkelijken.  

Verhoogd toilet

Met een verhoogd toilet kan je makkelijker gaan zitten en overeind komen. Dit kan met een staand toilet, maar het is nog beter om een wandtoilet te kiezen en deze wat hoger te plaatsen. Hierdoor kan je namelijk ook makkelijker schoonmaken in de badkamer.

Kleuren en verlichting

Heb je een visuele beperking? Dan kan het helpen om te kiezen voor vloertegels, muurtegels en sanitair in contrasterende kleuren. Hiermee vergroot je de zichtbaarheid. Ook een goede verlichting mag niet ontbreken in een veilige badkamer.

Veiligheidsartikelen in de badkamer

Naast grote aanpassingen zijn er ook (betaalbare) artikelen om de badkamer veiliger te maken zonder dat hier een ingrijpende verbouwing voor nodig is. Denk hierbij aan douchekrukken, het installeren van handgrepen aan de muur en aangepaste glijstangen. 

Valpreventie checklist

In onze valpreventie checklist vind je alle mogelijke aanpassingen terug voor het veiliger maken van jouw badkamer.

In bad:

☐ Badsteunen voor extra stabiliteit

☐ Badopstapje met leuning voor veilig in- en uitstappen

☐ Badplank voor een comfortabele zitplaats

☐ Badstoel voor zittend baden

☐ Badverkorter om de lengte van het bad te verminderen

☐ Badlift voor gecontroleerd in- en uitstappen

☐ Badzitje als opklapbare optie

☐ Zitbad als alternatief voor standaard baden

In de douche:

☐ Inloopdouche voor drempelloze toegang

☐ Douchezitje of -kruk voor zittend douchen

☐ Douchestoel (duwwagen) voor verplaatsbaarheid

☐ Douche-toiletstoel voor multifunctioneel gebruik

☐ Stevige handgrepen en wandbeugels voor extra ondersteuning

☐ Handdouche (als aanvulling op een regendouche) voor extra flexibiliteit

☐ Antislipdouchebak om uitglijden te voorkomen

Bij het toilet:

☐ Handgrepen en wandbeugels voor stabiliteit

☐ Verhoogde wc-bril voor gemakkelijk zitten en opstaan

☐ Douche-wc / Japans toilet voor verbeterde hygiëne

Algemene aanpassingen:

☐ Aangepaste wastafel voor rolstoelgebruikers

☐ Aangepaste kraan met hendels voor eenvoudiger gebruik

☐ Goede verlichting voor beter zicht

☐ Bewegingssensoren voor automatische verlichting

☐ Grote lichtschakelaars voor eenvoudige bediening

☐ Thermostaatkraan

☐ Kraanopener voor gemakkelijk gebruik

☐ Trippelstoel voor verplaatsing in de badkamer

☐ Wastafelbeugel voor extra ondersteuning

☐ Drempelhulp, drempelprofiel of verwijderen van drempels voor vlotte toegang

☐ Brede deuren voor rolstoeltoegankelijkheid

☐ Een badkamer- en toiletdeur die aan de buitenkant te openen is

☐ Antislipmatten om uitglijden op de vloer te voorkomen

☐ Noodoproepsysteem voor snelle hulp

☐ Afgeronde hoeken om letsel bij stoten te voorkomen

☐ Contrasterende kleuren tussen vloer, muren en sanitair voor betere zichtbaarheid

verhoogd toilet

Vergoeding

Wil je jouw badkamer veiliger maken? Weet dan dat er in België tegemoetkomingen zijn voor het aanpassen van woningen of het krijgen van hulpmiddelen. De regelingen zetten we hieronder op een rij.

Vlaamse Aanpassingspremie

Als je 65-plusser bent en je badkamer wilt aanpassen aan de noden van het ouder worden, dan kom je misschien aanmerking voor de aanpassingspremie van Wonen in Vlaanderen. In bepaalde gevallen krijg je via het VSB (Vlaamse Sociale Bescherming) een tegemoetkoming voor dergelijke mobiliteitshulpmiddelen. Afhankelijk van het gekozen hulpmiddel kan je ofwel gedeeltelijke of zelfs volledige terugbetaling krijgen.

VAPH - Tegemoetkoming voor woningaanpassing

Het Vlaams Agentschap voor personen met een handicap (VAPH) kan een tegemoetkoming geven voor bepaalde hulpmiddelen en aanpassingen in de privésituatie, bijvoorbeeld voor aanpassingen in de woning. Aanpassingen in de woonsituatie zijn bijvoorbeeld: een automatische deuropener, aanpassingen sanitair (inloopdouche, toiletstoel, etc.), een hellingbaan, omgevingsbedieningsapparatuur of een mobiel signaleringssysteem.

Gemeentelijke en provinciale premies

In een aantal gemeenten is een bijkomende gemeentelijke of provinciale premie mogelijk. Zo heeft de gemeente Antwerpen bijvoorbeeld een 'Toelage zelfstandig wonen voor 65-plussers'. Met deze toelage kan je als 65-plusser jouw woning aanpassen zodat je langer thuis kan blijven wonen. Ook is het voor ouderen en personen met een beperking mogelijk advies en begeleiding aan verminderd tarief te krijgen over woningaanpassingen. In de Premiezoeker kan je de gemeentelijke en provinciale premies voor jouw woongebied opzoeken.

Bronnen